In gesprek met Gerrit Westerveld

Augustus 2017

Gerrit Westerveld, lid bestuur Dienstenorganisatie Protestantse Kerk in Nederland:

‘Deelname aan Brabantse Open Kerkendag belangrijk’

Gerrit Westerveld is ervaringsdeskundige in het toekomstbestendig maken van kerkgebouwen. Hij ondersteunt de Brabantse Open Kerkendag. Foto: Paul Spapens.

(Door Paul Spapens*)

Eerst zo breed mogelijk onderzoeken en regelen dat een kerk als Godshuis kan blijven bestaan; daar is een kerk immers voor gebouwd. Lukt dat niet, dan (samen met de hele samenleving – ook de andersgelovigen en niet-kerkelijken -) een nevenbestemming dan wel een herbestemming organiseren; een kerkgebouw is immers van grote culturele waarde. Je zou deze twee/drietraps-aanpak voor het vinden van een toekomst van kerkgebouwen de ‘methode Gerrit Westerveld’ kunnen noemen. Dit onderwerp is nu hoogst actueel.

Gerrit Westerveld bracht met de Protestantse Gemeente Waalwijk deze manier van denken en doen in de praktijk voor twee protestantse kerken in zijn woonplaats Waalwijk. De manier waarop de toekomst van twee protestantse kerkgebouwen in dit Brabants stadje is geregeld mag je voorbeeldig noemen. De komende jaren moet voor vele tientallen, zelfs honderden kerken alleen al in Noord-Brabant een toekomst worden gevonden: óf als godshuis, óf met nevenbestemming of met herbestemming,.

Om aan de oplossing van dit ‘grootste culturele probleem van Brabant’ een bijdrage te leveren is op zondag 26 november de Brabantse Open Kerkendag georganiseerd. Inmiddels is besloten deze provinciale open kerkendag ook te houden op zaterdag 25 november, dit om zoveel mogelijk protestantse kerken in de gelegenheid te stellen om in te haken. Voor 26 november heeft zich al een flink aantal protestantse kerken aangemeld. Gerrit Westerveld zegt er voorstander van te zijn dat aan deze manifestatie zoveel mogelijk protestantse kerken meedoen. Hij noemt deelname belangrijk.

Binnen de protestantse kerk is Gerrit Westerveld (Schiedam, 1947) een bekende persoon. Hij heeft zich lang ingespannen om de kerkrentmeesters bestuurlijk te dienen; hij was lid van het hoofdbestuur van de Vereniging voor Kerkrenmeesterlijk Beheer. Momenteel is hij lid van het bestuur van de Dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk in Nederland. Daarbinnen zijn gebouwen zogezegd zijn ding. Beroepsmatig was Gerrit Westerveld onder meer betrokken bij de opzet, realisatie en ontwikkeling van de High Tech Campus in Eindhoven, de bouw van het hoofdkantoor van de NAM in Groningen en voerde hij een aantal jaren de hoofddirectie over de restauratie van het Rijksmuseum in Amsterdam. “Ik houd van nature van monumenten”, zegt de bedachtzaam sprekende Waalwijker. “Kerkgebouwen gaan me aan het hart. Deze hebben we van onze voorvaderen gekregen.”

Twee kerken in Waalwijk
Bij het toelichten van de methode die in Waalwijk is toegepast stelt hij dat zo lang mogelijk moet worden geprobeerd een kerkgebouw als Godshuis te behouden. Dat klinkt nogal voor de hand liggend, maar dat heeft duidelijk ook een relatie met het vinden van een mogelijk andere bestemming. Want, stel dat het niet lukt, dan schep je ook de gelegenheid om ‘naar andere wegen te zoeken’, om met de woorden van Gerrit Westerveld te spreken. Deze kwestie diende zich aan voor twee kerken in Waalwijk: de Kerk aan de Haven en de Ambrosiuskerk. De eerste is een laatgotisch historisch juweel waarvan de bouw duurde tot 1520, de tweede werd in 1966 in gebruik genomen, is ook een juweel, maar dan eentje uit de tijd waarin Nederland moderniseerde.

De totale kerkgemeenschap die kerkte in beide kerken was te klein geworden om de twee gebouwen in stand te kunnen houden. Hoe los je dat op?, of zoals Gerrit Westerveld zich met een veelzeggende oneliner uitdrukt: “Wat nu?”. Besloten werd – en dat is cruciaal – om de twee kerken zowel voor de eredienst te behouden als in te richten voor nevenfuncties. “Dus moesten uit beide de banken worden verwijderd en het interieur verder worden aangepast, omdat de kerkgebouwen anders niet geschikt zijn voor nevengebruik”, geeft hij een voorbeeld van de emotionele hobbels die moesten worden genomen. Maar ze werden wél genomen met als resultaat een doordacht toekomstbestendig ‘plaatje’. De verhuur voor het nevengebruik moet als het goed is de boven propositionele onderhoudskosten van twee kerkgebouwen voor de PGW compenseren.

Zomer- en winterkerk
Gerrit Westerveld typeert de Ambrosiuskerk als ‘winterkerk’ en de Kerk aan de Haven als ‘zomerkerk’. Deze fraai klinkende benamingen hebben een louter pragmatische achtergrond. De veel jongere Ambrosiuskerk kan veel beter worden verwarmd. De gelovigen komen er van 21 maart tot 21 september in samen. Daarna verkassen ze naar de eeuwenoude voorganger. In allebei de kerken is stevig geïnvesteerd om ze toekomstbestendig te maken als Godshuis en voor functies voor nevengebruik. “Een kwestie van kiezen of delen”, vat Gerrit Westerveld het proces samen dat de gemeenschappen rond twee kerken in Waalwijk samen is gegaan én tot een einde heeft gebracht dat tot voorbeeld mag strekken voor alle kerken in Brabant, de protestantste en de katholieke.

De Waalwijker benadrukt er ‘pleitbezorger’ van te zijn dat álle mensen, dus de hele samenleving, bij de toekomst van kerkgebouwen worden betrokken. Zijn woonplaats, legt hij uit, telt nu veertien kerken en hij voegt daar waarschuwend aan toe: “Die komen allemaal een keer aan de beurt.” Daarom is het noodzaak om met elkaar beleid te maken. In Waalwijk begint dat nu vorm te krijgen omdat acht van de veertien kerken met elkaar over dit onderwerp overleggen. Het (knappe) resultaat dat met de Ambrosiuskerk en de Kerk aan de Haven is geboekt strekt tot voorbeeld.

Brabantse Open Kerkendag
In de nabije toekomst zullen er in de visie van Gerrit Westerveld steeds meer kerken komen waarvoor geen nevenbestemming haalbaar is, omdat de oorspronkelijke bestemming als Godshuis weg valt. “Dan moeten de burgers aan de slag”, zegt hij om vervolgens te stellen dat het juist daarom zo goed is dat op 25 en 26 november de Brabantse Open Kerkendag wordt gehouden. De doelstelling daarvan is als volgt geformuleerd: ‘De Brabantse Open Kerkendag wordt georganiseerd om alle Brabanders te betrekken bij de toekomst van hun kerken. In voortgezet gebruik als Godshuis (met nevenbestemming) of met een nieuwe bestemming.’

De activiteit, die landelijk de aandacht trekt, wordt georganiseerd door een breed opgetuigde werkgroep waarin zijn vertegenwoordigd de Vereniging voor Kerkrentmeesterlijk Beheer in de PKN (in de persoon van Martin Tiernego), de  bisdommen Breda en ‘s Hertogenbosch, de provincie Noord Brabant, Erfgoed Brabant en de Brabantse Hoeders. Er is een website (www.openkerkendag.nl), een projectbureau en de opening zal worden verricht door commissaris van de koning Wim van de Donk. Gevraagd naar waarom Gerrit Westerveld deelname van de protestantse kerken aan de Brabantse Open Kerkendag belangrijk vindt, luidt zijn antwoord: “Het stelt iedereen, ook mensen die nooit meer in de kerk komen, in staat een kerk te bezoeken. Daarmee begint betrokkenheid. Om de waarde van een kerkgebouw te zien moet je ook eens een keer naar binnen gaan.”

* Paul Spapens is gepensioneerd dagbladjournalist. Hij is voorzitter van de werkgroep Brabantse Open Kerkendag.