KIMSWERD – LAURENTIUSKERK

Rondleiding | Friesland |

Kimswerd – Laurentiuskerk

Geschiedenis
De Laurentiuskerk van Kimswerd behoort tot de oudste (en best bewaarde) tufstenen kerken van ons land en is misschien wel dé oudste kerk van Friesland. Dit is vooral goed te zien aan de noordmuur waar “de geschiedenis van afdruipt”.
De eerste stenen kerk op deze plaats dateert van omstreeks 1050. Voor de bouw werd tufsteen uit de Eifel gebruikt. In de twaalfde eeuw werd de kerk uitgebreid met een tufstenen toren en koor. Het huidige koor van gele kloostermoppen werd in de vroege veertiende eeuw aan de bestaande kerk toegevoegd.
In de nacht van 29 januari 1515 sloeg het noodlot toe. Kimswerd werd overvallen door huurlingen van Georg van Saksen, de erfpotestaat van Friesland, die in die tijd plunderend en moorden door het Friese land trokken. De kerk werd in brand gestoken net als de boerderij van Pier Gerlofs Donia, die we nu nog altijd kennen als “Grutte Pier”. Een jaar na de brand werd het gebouw hersteld. De muren van kerk en toren waren gelukkig overeind gebleven en werden met kloostermoppen verhoogd. Daar bovenop kwamen nieuwe eikenhouten kappen.
Na de reformatie in 1580 verschenen geleidelijk aan de eerste protestantse interieurelementen. In 1695 werd de kerk van binnen geheel vernieuwd. Een groot deel van het huidige eikenhouten interieur is bij deze herinrichting aangebracht, maar diverse oudere onderdelen zijn toen hergebruikt.
Het orgel is in 1857-1858 gebouwd op een nieuwe orgelgalerij (Fries: “kreake”). Vermoedelijk werd het interieur in deze fase en bij een grote restauratie in de periode 1883-1885 enigszins gewijzigd en op verschillende plekken gerepareerd.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog raakte de toren zwaar beschadigd. In 1958 kregen de zuid- en westgevel daarom een nieuwe buitenschil van tufsteen naar voorbeeld van de nog originele noordzijde.
In de periode 2010-2012 is vrijwel het hele interieur behoedzaam uit de kerk gehaald, volledig gerestaureerd en weer op exact dezelfde posities teruggeplaatst. Het gewelf en het orgel kregen de huidige kleurstelling en in de gietijzeren vensters in de koorsluiting is eigentijds glas-in-lood geplaatst dat bij zonnig weer een prachtig kleurenspel geeft op de wanden en vloer van het koor.

Exterieur
De buitenmuren van de kerk laten vele sporen zien van bijna tien eeuwen geschiedenis. Vooral de van de weg afgekeerde noordgevel is een bezoekje meer dan waard. Naast alle verschillende bouwfasen is hier boven de ingang ook een zeer oud en bijzonder timpaan te zien. In de rode Bremer zandsteen is een mysterieuze “Green Man” gehouwen, een voorstelling die maar weinig voorkomt in Nederland, en die mogelijk zelfs uit de oorspronkelijke bouwtijd stamt.

Interieur
“Het interieur behoort tot de fraaiste en rijkste voorbeelden van protestantse kerkinrichting, die in Friesland bewaard zijn gebleven”, aldus bouwhistoricus Frank van der Waard in zijn onderzoek uit 2012.
Zeldzaam is bijvoorbeeld de eenheid die het interieur vormt doordat het grotendeels in één fase, in 1695 onder Tjaerd van Aylva – grietman van Wonseradeel – is ontstaan. Volgens verhalen zou het interieur geschonken zijn door Ida van Tiara, maar vooralsnog ontbreekt daarvan het bewijs.
De preekstoel is voorzien van zeer fraai houtsnijwerk met vijf Bijbelse voorstellingen. Tegenover de preekstoel staat de overhuifde herenbank (mogelijk tweede kwart 17de eeuw) die is voorzien van een kuif met daarop het familiewapen van de familie Tiara – Heemstra. Voor deze bank bevindt zich onder het gangpad een familiegrafkelder waarin de stoffelijke resten liggen van Ybella Ida van Tiara (1634 – 1694), haar moeder Ida van Heemstra (1604 – 1650) en haar grootmoeder Ebel van Heemstra (1583 – 1607). Ida van Tiara legde in 1689 testamentair vast dat de beheerders van haar nalatenschap het familiegraf na haar dood elk jaar moeten inspecteren. Inmiddels gebeurt dit al meer dan 325 jaar. Op verzoek kan de grafkelder bezichtigd worden.
De grafzerk die de kelder afdekt is in 1614 gemaakt door de Harlinger beeldhouwer en architect Jacob Lous en deze laat een voor die tijd unieke perspectieftechniek zien.
Op het koorhek, dat net als de onderzijde van de houten “peiwand” onder het orgel, mogelijk uit het eerste kwart van de zeventiende eeuw dateert, heeft het fraai gerestaureerde tien-geboden-bord een centrale plaats.
Het in verhouding tot de kerk vrij grote orgel werd gebouwd door de Leeuwarder orgelbouwer Willem Hardorff. Een bijzonderheid is dat het front onderbroken wordt door twee engelen die op bazuinen blazen.

Stichting Laurentiuskerk Kimswerd
De kerk, toren en het omliggende kerkhof zijn sinds 2009 ondergebracht in de Stichting Laurentiuskerk Kimswerd. Deze stichting is opgericht door inwoners van Kimswerd om het unieke monument te behouden voor het dorp en de omgeving, waarbij het multifunctioneel gebruikt wordt.
Ongeveer 1x per maand houdt de Protestantse Gemeente Arum-Kimswert een kerkdienst in de Laurentiuskerk. Daarnaast worden door de Stichting o.a. concerten en tentoonstellingen georganiseerd en wordt het gebouw verhuurd voor rouw- en trouwdiensten, particulier georganiseerde concerten en andere bijeenkomsten die passend zijn bij het gebouw/interieur. Er is zelfs een locatietheatervoorstelling in te zien geweest.

“De kerk is open”
De kerk is vanaf 1 mei tot en met de herfstvakantie dagelijks geopend tussen 10:00 en 17:00. Op verzoek kunnen individuele of groepsrondleidingen worden gegeven, maar in de kerk is ook een papieren “doe-het-zelf-rondleiding” beschikbaar. Daarnaast kan via een QR-code gebruik worden gemaakt van een audiotour en in de entreehal zijn meerdere video-presentaties te zien.
Zie ook http://www.laurentiuskerkkimswerd.nl/opening-bezichtiging

In de periode 1 juli – 9 september 2023 zijn op zaterdagmiddag rondleiders in de kerk aanwezig in het kader van “Tsjerkepaad” en “Open Monumentendag”.

Tijdens “Open Kerkendag 2023” (29 mei 2023) is de kerk geopend van 10:00 tot 17:00 en zijn er tussen 14:00 en 16:00 rondleiders aanwezig.

Zie voor meer informatie www.laurentiuskerkkimswerd.nl.

 

By Pa3ems, adaption Ulamm (talk) - File:Kimswerd 2012 -022.JPG, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=91671952
Adresgegevens

Greate Pierwei 11
8821 LV Kimswerd

OPEN: van 10.00 tot 17.00 uur.